महान मराठा राजा छत्रपती संभाजी महाराज आणि दसपटकर संस्थानीक..

 

Chatrapati Sambhaji Maharaj

डीजीयुगंधरा प्रस्तुत: छत्रपती संभाजी महाराज हे मराठा साम्राज्याचे दुसरे छत्रपती होते. ते छत्रपती शिवाजी महाराजांचे ज्येष्ठ पुत्र आणि हिंदवी  स्वराज्याचे    उत्तराधिकारी होते. त्यांचा जन्म १४ मे १६५७ रोजी पुरंदर किल्ल्यावर झाला. त्यांची आई सईबाई लहानपणीच निधन पावल्यामुळे त्यांचे पालनपोषण त्यांच्या आजी जिजाबाई यांनी केले.

संभाजी महाराज लहानपणापासूनच अत्यंत बुद्धिमान, शूर आणि विद्वान होते. त्यांना विविध भाषा जसे की संस्कृत, फारसी, पोर्तुगीज आणि इंग्रजी यांचे उत्तम ज्ञान होते. त्यांचे शिक्षण योग्य पद्धतीने झाले आणि लहान वयातच त्यांनी युद्धकौशल्य आणि प्रशासनात प्रावीण्य मिळवले.

संभाजी महाराजांचे राज्यकारभार आणि शौर्य:

१६८१ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांचे निधन झाले आणि संभाजी महाराजांनी सिंहासनावर विराजमान होऊन राज्यकारभार हाती घेतला. त्यांनी अनेक आक्रमणांवर मात करून मराठा साम्राज्य भक्कम केले. त्यांचा सर्वांत मोठा संघर्ष औरंगजेबाच्या मुघल साम्राज्याशी झाला.

संभाजी महाराजांनी मुघलांविरुद्ध अत्यंत प्रभावी आणि धैर्यशील नेतृत्व दिले. औरंगजेबाने अनेक वेळा मराठा साम्राज्यावर आक्रमण केले, परंतु संभाजी महाराजांनी त्याला मोठ्या प्रमाणावर रोखले. त्यांनी पोर्तुगीज, इंग्रज आणि सिद्धी यांच्याशीही संघर्ष केला आणि मराठ्यांचे स्वातंत्र्य टिकवून ठेवले.

दसपटकर शिंदे-कदम सलोखा,  फितुरी आणि संभाजी महाराजांचे बलिदानः

  ज्या दाभोळ वतनाच्या वादातून संभाजी महाराजांची औरंगजेब कर्वे हत्या करण्यात आली ते दाभोळ त्यावेळचे प्रस्थापित संस्थानीक दसपटकर शिंदे यांचे अखत्यारीत होते. छत्रपती शिवाजी महराजांनी ते शिंद्यासोबत सलोखा करून स्वराज्यात आणले. शिदे आणि भोसले यांच्यात राजकीय हितसंबंध प्रस्थापित झाले. दाभोळ प्रकरणामुळे शिंदे-कदम, भोसले आणि शिर्के यांच्यात वैमनस्य आले, युद्ध झाली. दोन्ही छत्रपतींनी शिंदे-कदम यांचे राजकीय हितसंबंध खातीर शिर्क्याना हे दाभोळ वतन देण्यास मना केले. शिर्के भोसले याच्यात वैमनस्य आले आणि याच वैमनस्यातून शिर्के औरंगजेबाला फीतूर झाले आणि  अखेरीस १६८९ मध्ये शिर्क्यांच्या  विश्वासघातामुळे संभाजी महाराज मुघलांच्या तावडीत सापडले. शिदे आणि कदम यांनी छत्रपतींना वाचविण्यासाठी मुकरबखानाच्या फौजेला आताच्या चिपळूण तालुक्यातील पोफळी येथे रोखले. त्यात दोघेही केदारजी बाजी पेढांबकर  शिंदे आणि  भवानजी देवजी टेरकर कदम   शहीद झाले आणि अखेरीस संभाजी महाराज संगमेश्वर येथे पकडले गेले.   औरंगजेबाने त्यांना इस्लाम स्विकारण्यास सांगितले, परंतु संभाजी महाराजांनी मोठ्या अभिमानाने नकार दिला. त्यामुळे त्यांना नृशंस अत्याचार सहन करावे लागले. तब्बल ४० दिवस त्यांच्यावर क्रूर छळ करण्यात आला. अखेरीस, ११ मार्च १६८९ रोजी त्यांना मृत्यूदंड देण्यात आला.

संभाजी महाराजांचे बलिदान हे मराठा इतिहासातील एक अत्यंत प्रेरणादायी आणि गौरवशाली पान आहे. त्यांनी अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीतही आपल्या स्वराज्यासाठी आणि धर्मासाठी आपले प्राण अर्पण केले. त्यांच्या बलिदानानंतर मराठ्यांनी आणखी जिद्दीने औरंगजेबाविरुद्ध लढा दिला आणि अखेरीस मराठा साम्राज्य अधिक बळकट झाले. पुढे याच दसपटकरांनी शाहु महाराज्याचे सोबत खंबीर उभे राहून सरसेनापती धनाजी जाधवाना  ताराबाई कडून मुद्हद्दीने शाहमहाराजाकडे वळवले व साता-राच्या गादीचा उदय झाला.     शिंदे-कदमांनी मराठा साम्राज्याला पुनः उभ करण्यात योगदान देऊन, थोरल्या छत्रपतींचा शब्द पाळला आणि पुढे अटकेपर्यंत मराठा साम्राज्य पोचलं. अटकच्या या युद्धात देखील दसपटकर शिंदे-कदमांचा मोठा पराक्रम आहे.

संभाजी महाराजांचे वारस आणि प्रेरणा:

संभाजी महाराज केवळ पराक्रमी योद्धेच नव्हे, तर विद्वान आणि दूरदृष्टी असलेले शासक होते. त्यांच्या धैर्य, निष्ठा आणि त्यागामुळे ते आजही मराठी जनतेच्या हृदयात अढळ स्थान मिळवून आहेत. त्यांच्या जीवनातून आपल्याला संघर्ष, स्वाभिमान आणि मातृभूमीवरील प्रेमाची शिकवण मिळते.

आजही महाराष्ट्रातील अनेक भागांत संभाजी महाराजांची जयंती मोठ्या उत्साहाने साजरी केली जाते. त्यांचे जीवन आणि कार्य हे युवा पिढीसाठी प्रेरणादायी आहे. त्यांच्या आठवणींना वंदन करताना आपण त्यांच्यासारखी निष्ठा, शौर्य आणि बलिदानाची भावना आपल्या जीवनात जोपासली पाहिजे. डीजीयुगंधरा प्रस्तुत

जय भवानी, जय शिवराय!